"Je moet je er echt in vastbijten en je hebt goede instrumenten nodig om het tot een succes te maken", is de ervaring van Talar Kalayciyan, beleidsmedewerker team Algoritme life cycle van de gemeente Amsterdam.

Het algoritmeregister is een van de resultaten van het programma Algoritme lifecyle dat als doel had algoritmen transparanter maken voor de Amsterdammer. Naast een register werden er verschillende instrumenten voor het omgaan met algoritmen in ontwikkeld. Zo zijn richtlijnen vastgesteld voor het opnemen van algoritmen bij inkoopvoorwaarden, processen gecreëerd om algoritmen te publiceren en om algoritmen te screenen via een risicotool. Verder is een ‘governance’ opgesteld waarin de taken en rollen zijn beschreven met betrekking tot het omgaan met algoritme binnen de organisatie en werd een mensenrechten-impact-assessment ontwikkeld. Kalayciyan : "Inmiddels is er het IAMA [Impact Assessment Mensenrechten en Algoritmes van de Rijksoverheid, red] maar toen wij begonnen hadden we zelf al zoiets opgezet. Beide instrumenten kunnen worden ingezet, afhankelijk van de vraag."
Sinds een jaar is er nu een vast team dat zich met algoritme life cycle bezighoudt en werkt aan de doorontwikkeling van het register en van onder meer de instrumenten, de bewustwording en de agendering.

De gemeente Amsterdam heeft het register ontwikkeld samen met de gemeente Helsinki die drie jaar geleden ook de wens had het gebruik van algoritme transparanter te maken voor burgers. Inmiddels zijn er bij steeds meer overheden dergelijke initiatieven gestart. Met de Werkagenda Digitalisering voert het kabinet de druk bij andere overheden op om ook een inventarisatie te maken. In de Werkagenda staat ook dat er een landelijk algoritmeregister komt. Het Amsterdamse register zal daar uiteindelijk in opgaan, zegt Kalayciyan. Wanneer dit gebeurt, is nog niet duidelijk.

Het algoritmeregister is na drie jaar werk in Amsterdam dus nog zeker niet klaar. "De huidige versie is echt nog een bètaversie. Nog niet alle algoritmen zijn opgenomen in het register", zegt Kalayciyan. "We hebben ingezet op kwaliteit in plaats van kwantiteit. Nu zijn er zes, maar volgend jaar willen we veel meer algoritmen opnemen waarbij we ons eerst richten op de hoog-risico-algoritmen. Maar de classificatie is wel eens een probleem. In sommige gevallen hebben we te maken met nieuwe projecten. Die kunnen we gelijk beoordelen. Maar heel vaak gaat het om algoritmen in bestaande processen en dan is de inventarisatie niet altijd gemakkelijk."

Kalayciyan zegt dat er nu ook veel belangstelling is van andere overheden voor de ervaringen bij de gemeente Amsterdam. Er wordt dan ook in een breed verband samengewerkt, onder meer in het consortium Publieke controle op algoritmen waarin bijvoorbeeld ook de VNG, de Unie van Waterschappen, verschillende provincies, de vier grote steden en kennisinstellingen. Naast het consortium is er kennisuitwisseling geweest op Europees vlak met Europese agentschap voor fundamentele rechten, de Europese Commissie en de Deutsche Bank.

Het register zoals Amsterdam en Helsinki het hebben opgezet bedient drie doelgroepen: de bezoeker die algemene informatie wil, de bezoeker in de rol van domein expert die inhoudelijk bijdraagt en de bezoeker die technische expertise heeft.

Het register kent daardoor drie lagen. De eerste geeft een heel algemeen beeld, een laag dieper worden de processen beschreven waar de algoritmen een rol spelen en in de derde laag krijgt de websitebezoeker inzicht in de datasets en de architectuur. "Zo kunnen we iedereen op interesseniveau bedienen", Talar Kalayciyan, beleidsmedewerker team Algoritme life cycle van de gemeente Amsterdam.
Deze structuur is onder meer voortgekomen uit de DataLab-sessies die aan het begin van het programma met burgers zijn gehouden. Daar konden burgers hun ideeën en feedback inbrengen. "Ook nu worden er nog periodiek burgersessies gehouden waar waardevolle informatie uit wordt gehaald bijvoorbeeld met betrekking tot onduidelijke formulering. Doorgaans zijn dat sessies met enkele tientallen deelnemers die zichzelf kunnen aanmelden. Soms zijn het heel kritische burgers en dat is alleen maar goed. Maar er zitten ook mensen bij die gewoon eens willen kijken hoe het werkt."